IMRT چيست و چگونه به درمان سرطان كمك مي كند

روش درماني IMRT نوعي پرتودرماني پيشرفته است كه براي درمان سرطان و تومورهاي غيرسرطاني استفاده مي شود. IMRT از فن آوري پيشرفته براي دستكاري پرتوهاي فوتون و پروتون براي انطباق با شكل تومور استفاده مي كند. اين روش درمان سرطان، از چندين پرتو فوتون يا پروتون كوچك با شدت هاي مختلف براي تابش دقيق به تومور استفاده مي كند. شدت تابش هر پرتو كنترل مي شود و شكل پرتو در طول هر درمان تغيير مي كند. هدف IMRT انطباق دوز تابش با هدف مي باشد تا بدين وسيله بافت هاي سالم به ميزان كمتري در معرض اشعه قرار گرفته و عوارض جانبي محدود شود.

با استفاده از تكنيك IMRT، توانايي تخريب سرطان به حداكثر مي رسد. در حالي كه اثر آن بر بافت ها و اندام هاي سالم كاهش مي يابد.

IMRT چيست؟
چگونگي انجام IMRT
آمادگي هاي لازم براي درمان سرطان به روش IMRT
درمان IMRT چه مدت طول مي كشد؟
عوارض جانبي IMRT
IMRT چيست؟

پرتودرماني از جمله IMRT به DNA آسيب مي رساند و سلول هاي سرطاني را از تقسيم و رشد متوقف مي كند، بنابراين رشد تومور كند شده يا متوقف مي شود. در بسياري از موارد، پرتودرماني قادر به از بين بردن تمام سلول هاي سرطاني و در نتيجه كوچك شدن يا از بين بردن تومورها است. پرتودرماني با شدت تعديل شده (IMRT) يك روش پيشرفته پرتودرماني با دقت بالا است كه از شتاب دهنده هاي خطي كنترل شده توسط كامپيوتر براي رساندن دوزهاي دقيق اشعه به يك تومور بدخيم يا مناطق خاص درون تومور استفاده مي كند. IMRT اجازه مي دهد تا دوز تابش به طور دقيق تر، با شكل سه بعدي تومور از طريق تعديل يا كنترل شدت پرتو تابش در چندين حجم كوچك مطابقت داشته باشد. IMRT همچنين اجازه مي دهد دوزهاي بالاتر از اشعه بر روي تومور متمركز شود، در حالي كه تابش به ساختارهاي مهم طبيعي اطراف را به حداقل مي رساند.

درمان با استفاده از سي تي اسكن 3D يا MRI به همراه محاسبات رايانه اي براي تعيين الگوي شدت دوز براي مطابقت بهتر با تومور، برنامه ريزي مي شود. به طور كلي، تركيبي از چندين تابش با شدت چندگانه، يك دوز سفارشي توليد مي كنند تا دوز تومور را به حداكثر رسانده و در عين حال، دوزهاي بافت هاي مجاور را به حداقل برساند.

با توجه به كاهش دوز بافت هاي طبيعي با رويكرد IMRT، در مقايسه با روش هاي معمول راديو تراپي، دوزهاي بالاتر و موثرتري با عوارض جانبي كمتري به تومور مي رسد. همچنين، IMRT پتانسيل كاهش سميت درمان را حتي در صورت عدم افزايش دوزها دارد. به دليل پيچيدگي، IMRT قبل از شروع درمان در مقايسه با راديوتراپي معمولي، به درمان هاي روزانه كمي طولاني تر و برنامه هاي اضافي و بررسي هاي ايمني نياز دارد.

چگونگي درمان سرطان به روش IMRT

يك شتاب دهنده خطي پزشكي (LINAC) فوتون ها يا اشعه ايكس را كه در IMRT استفاده مي شود، توليد مي كند. اندازه دستگاه به اندازه يك ماشين كوچك است - تقريباً 10 فوت ارتفاع و 15 فوت طول. در طول درمان، بيمار بايد دراز بكشد. شدت دوز تابش هر پرتو با توجه به برنامه درمان به طور پويا تغيير مي كند. بيمار در هنگام روشن شدن تابش هيچ چيز خاصي را احساس نخواهد كرد، اما صداي دستگاه را مي شنود و ممكن است بوي تجهيزات الكترونيكي را حس كند و يا چراغ نشانگر هشدار را ببيند. صدا و بوي دستگاه طبيعي است. بيمار در طول درمان به تنهايي در اتاق خواهد بود، اما به طور مداوم تحت نظارت متخصص مربطوه مي باشد كه بيرون از اتاق درمان است. زمان در اتاق درمان به برنامه خاص بستگي دارد، اما معمولاً بين 15 دقيقه تا يك ساعت است.

آمادگي هاي لازم براي انجام IMRT

آماده شدن براي IMRT برنامه ريزي زيادي را مي طلبد. چند روز طول مي كشد تا تيم پرتودرماني شما برنامه درماني شما را برنامه ريزي نمايند. پس از معاينه فيزيكي و بررسي سابقه پزشكي، انكولوژيست شما از ابزارهاي مختلفي براي برنامه ريزي درمان استفاده مي نمايد. اين ابزارها به انكولوژيست كمك مي كنند تا ميزان دوز پرتوي مورد نياز براي سرطان و مدت زمان درمان را تعيين نمايد.

ممكن است انكلوژيست از شما بخواهد چند آزمايش تصويربرداري انجام دهيد تا مشخص شود پرتوها دقيقاً كدام قسمت را بايد هدف قرار دهند. آزمايش هاي تصويربرداري (روش هايي كه پزشكان براي عكسبرداري از داخل بدن استفاده مي كنند) كه انكولوژيست براي برنامه ريزي درمان شما استفاده مي كند، مي تواند شامل موارد زير باشد:

اشعه ايكس - در اين آزمايش از اشعه براي گرفتن عكس از داخل بدن استفاده مي شود.

CT (يا CAT) اسكن – نوعي اشعه ايكس است كه با استفاده از كامپيوتر تصاوير مورد نياز را از بخش هاي داخلي بدن تهيه مي نمايد. ممكن است از طريق I.V. يا نوشيدن دارو به شما كنتراست داده شود تا تصاوير سي تي اسكن واضح تر باشند.

اسكن MRI – در اين روش از يك مگنت بزرگ براي گرفتن تصاوير از بخش مربوطه استفاده مي شود.

PET اسكن (يا اسكن توموگرافي انتشار پوزيترون) – قبل از اين آزمايش، به بيمار كنتراست داده مي شود. كنتراست به قسمت هايي از بدن كه سرطان مربوطه در آنها فعال است، منتقل مي شود. اشعه ايكس تصاوير بهتري از شكل ظاهري سرطان به پزشك ارائه مي دهد.

بعد از آزمايش هاي تصويربرداري، انكولوژيست شما را نزد راديوتراپيست مي فرستد. راديوتراپيست شما را با استفاده از اين تست ها، براي راديوتراپي آماده مي كند. شما به فرآيندي به نام شبيه سازي Simulation هدايت خواهيد شد. شبيه سازي در واقع تمرين درمان IMRT مي باشد. در حين شبيه سازي، از شما خواسته مي شود كه روي يك ميز معاينه دراز بكشيد در حالي كه راديوتراپيست از دستگاه اشعه ايكس مخصوص براي تعيين منطقه درمان شما استفاده مي كند. ناحيه درمان محل دقيق قرار گرفتن در معرض تابش بدن است. شبيه سازي ممكن است از 30 دقيقه تا دو ساعت طول بكشد.

از آنجا كه هدف IMRT تابش در يك منطقه خاص است، هر بار كه به شما تابش مي رسد، بايد همان نقطه را هدف قرار دهد. راديوتراپيست اغلب ناحيه موردنظر را روي پوست بيمار علامت گذاري مي كند. اين علائم به راديوتراپيست كمك مي كند تا هر بار كه براي معالجه مي رويد، اشعه همان مكان را هدف قرار دهد. اين علامت ها به روند بهتر درمان كمك مي كنند. بنابراين، اگر كمرنگ شده يا از بين رفتند، از راديوتراپيست خود بخواهيد تا آنها را پررنگ كند.

پس از پايان شبيه سازي، انكولوژيست و ساير اعضاي تيم پزشكي با توجه به سابقه پزشكي، تست هاي آزمايشگاهي، اشعه ايكس و پرتودرماني تصميم مي گيرند كه براي درمان سرطان، چه ميزان پرتودرماني مورد نياز است و درمان چند بار بايد تكرار شود. پس از شروع درمان IMRT، تيم پزشكي حداقل هفته اي يك بار وضعيت را مورد بررسي قرار مي دهند. در صورت لزوم، پزشك ممكن است با تغيير دوز تابش يا تعداد و جلسات پرتودرماني باقي مانده، برنامه درمان را تغيير دهد.

درمان IMRT چه مدت طول مي كشد؟

IMRT معمولاً پنج روز در هفته به مدت چهار تا هشت هفته انجام مي شود. مقدار كل پرتودرماني و تعداد درمان هاي مورد نياز شما به اندازه سرطان، سلامت عمومي و ساير درمان هاي پزشكي ممكن است بستگي داشته باشد. استفاده از دوزهاي كوچك (يا مقادير) تابش روزانه به جاي چند دوز زياد به محافظت از سلول هاي سالم شما در ناحيه درمان كمك مي كند. استراحت هاي آخر هفته باعث مي شود سلول هاي سالم شما بهتر شوند.

بسيار مهم است كه شما همه درمان هاي برنامه ريزي شده IMRT خود را داشته باشيد. اگر بخشي از درمان خود را از دست دهيد يا آن را به تعويق بيندازيد، ممكن است پرتودرماني شما كارايي لازم را نداشته باشد.

آيا IMRT عوارض جانبي به دنبال خواهد داشت؟

همانند ساير درمان هاي پرتودرماني خارجي، در طي درمان هاي واقعي با IMRT هيچ دردي انتظار نمي رود. با اين حال، اگر بيمار به دليل موقعيت درماني يا موقعيت دستگاه دچار ناراحتي شود، مي توان دستگاه را متوقف كرد. با پيشرفت درمان، برخي از بيماران ممكن است عوارض جانبي مرتبط با درمان را تجربه كنند. ماهيت عوارض جانبي به ساختارهاي طبيعي بافت نزديك تومور تحت تابش بستگي دارد. انكولوژيست و پرستار در مورد عوارض جانبي بالقوه و مديريت اين عوارض بحث خواهند كرد.

عوارض جانبي پرتودرماني شامل مشكلاتي است كه در نتيجه خود درمان و همچنين در اثر آسيب ناشي از اشعه به سلول هاي سالم در ناحيه درمان ايجاد مي شود. تعداد و شدت عوارض جانبي شما به نوع تابش و دوز تجويز شده و بخشي از بدن كه تحت درمان است، بستگي دارد. عوارض جانبي را به پزشك و يا پرستار ذكر كنيد تا بتواند در كنترل آنها كمك كند.

پرتودرماني مي تواند عوارض جانبي زودرس و ديررس ايجاد كند. عوارض جانبي اوليه در حين يا بلافاصله پس از درمان رخ مي دهد و معمولاً طي چند هفته از بين مي رود. عوارض جانبي متداول اوليه پرتودرماني شامل خستگي و مشكلات پوستي است. پوست در ناحيه درمان ممكن است حساس ، قرمز، تحريك شده يا متورم شوند. از ديگر تغييرات پوستي مي توان به خشكي، خارش، پوسته پوسته شدن و تاول زدن اشاره كرد.

بسته به منطقه تحت درمان، ساير عوارض جانبي اوليه ممكن است شامل موارد زير باشد:

ريزش مو در ناحيه درمان
مشكلات دهان و مشكل در بلعيدن
مشكلات خوردن و هضم غذا
اسهال
تهوع و استفراغ
سردرد
درد و تورم در ناحيه درمان
تغييرات ادرار و مثانه

عوارض جانبي ديررس كه نادر است، ماه ها يا سال ها پس از درمان رخ مي دهد و اغلب دائمي هستند. آنها عبارتند از:

تغييرات مغز
تغييرات نخاع
تغييرات ريه
تغييرات كليه
تغييرات روده بزرگ و راست روده
ناباروري
ورم  لنفاوي
سرطان ثانويه

پس از انجام پرتودرماني، به طور منظم توسط انكولوژيست ارزيابي مي شويد تا به لحاظ عوارض جانبي و سرطان هاي مكرر مورد بررسي قرار بگيريد.

با توجه به اينكه علم پزشكي و تكنيك هاي درماني در حال پيشرفت مي باشند و اينكه آيا IMRT براي تمام بيماران كارساز است يا نه، سوالي است كه براي هر بيمار سرطاني كه مرحله درمان سرطان را پشت سر مي گذارد، پيش مي آيد. در پاسخ به اين سوال بايد گفت، بعضي از بيماران بر اساس منطقه بيماري و تشخيص پزشك براي دستيابي به بهترين روش درمان با كمترين عوارض مي توانند طبق تشخيص پزشك روش IMRT را براي درمان خود انتخاب نمايند. خاطرنشان مي كنيم اين تكنيك براي همه بيماران قابل استفاده نيست.

در آي ام آر تي پزشك و فيزيست بر اساس اطلاعات آناتوميك بيمار، يك درمان مناسب را براي بيمار طراحي مي كنند، به گونه اي كه تومور به خوبي درمان شده و در كنار آن بافت هاي سالم، كمترين آسيب را ببينند. بدين ترتيب بيمار در طول دوره درمان خود و حتي بعد از آن كمترين عارضه را خواهد داشت. انجام يك درمان  با دقت بالا و با بهره وري حداكثر، نيازمند امكانات، تجهيزات و كادر درماني منحصر بفردي مي باشد كه همگي آنها به عنوان يك مجموعه بايد در كنار هم قرار بگيرند تا يك درمان در حد استانداردهاي بين المللي براي بيماران امكان پذير باشد.

جمع بندي

همانطور كه ملاحظه نموديد، روش IMRT يكي از تكنيك هاي جديد درمان سرطان مي باشد كه در مقايسه با ديگر روش ها، با هدف گرفتن دقيق سلول هاي سرطاني و تومور، كمترين تأثير را بر روي بافت هاي سالم داشته و عوارض جانبي را تا حد امكان كاهش مي دهد.